Discriminatie op de werkvloer, tips voor werkgevers

De letterlijke, neutrale betekenis van het woord ‘discriminatie’ is het maken van onderscheid. In wettelijk en maatschappelijk opzicht heeft het woord echter een negatieve lading, namelijk ‘het onterecht verschil maken in de behandeling van mensen of groepen’.

Ruim 27 procent van de Nederlandse inwoners ervaart discriminatie. Het gevoel gediscrimineerd te worden heeft gevolgen, denk aan:

• scholieren en studenten die stoppen met hun opleiding,
• werkzoekenden die het zoeken naar werk opgeven en
• werknemers die zich minder veilig voelen op het werk vanwege discriminatie.

Het verbod op discriminatie op de werkvloer is geregeld in artikel 1 van de Grondwet. In een groot aantal andere wetten wordt dit verbod verder uitgewerkt, dit lees je verder in het artikel. Eerst enkele voorbeelden van discriminatie op het werk.

Discriminatie op de werkvloer, 5 voorbeelden

Het verschijnsel discriminatie op de werkvloer kent verschillende vormen. Van flauwe grappen en pesterijen tot regelrechte achterstelling op basis van bijvoorbeeld ras, religie, leeftijd of sekse.

Pesterijen op het werk

In Nederland hebben 1,1 miljoen werknemers al eens te maken gehad met ongewenst gedrag van collega's. Ongeveer 100.000 werknemers worden systematisch gepest.

5 voorbeelden van discriminatie op de werkvloer:

1. Discriminatie op basis van seksuele geaardheid

Homoseksuelen krijgen geregeld opmerkingen over hun seksuele geaardheid. Vaak is zo’n opmerking ‘grappig’ bedoeld. Maar veel homoseksuelen vinden het niet grappig en soms zelfs ronduit kwetsend. Zij voelen zich er niet prettig bij, maar houden vaak hun mond om problemen te voorkomen. Als werkgever mag je hier geen onderscheid in maken.

2. Discriminatie vanwege zwangerschap

Zwangerschapdiscriminatie op de werkvloer komt nog veel voor en vormt een barrière voor de arbeidsmarktdeelname van vrouwen. Een groot onderzoek van het College voor de Rechten van de Mens laat zien dat 45 procent van de werkende zwangere vrouwen en jonge moeders te maken krijgt met een vorm van zwangerschapsdiscriminatie.

Contracten worden niet of onder mindere voorwaarden verlengd en een beloofde promotie of loonsverhoging gaan niet door. Soms worden vrouwen teruggeplaatst naar een lagere functie of ontslagen, zelfs als ze een vast contract hebben.

Is een van je werknemers zwanger, dan heeft ze wel altijd het recht om onder werktijd een afspraak te maken voor een zwangerschapscontrole. Je moet in dat geval het loon doorbetalen, zowel voor de duur van het onderzoek als voor de reistijd. Dit is geregeld in de Arbeidstijdenwet.

Sollicitant die zwanger is

Als werkgever mag je tijdens een sollicitatiegesprek niet beginnen over een (eventuele) zwangerschap of er tijdens het gesprek naar vragen. Dit is één van de zes verboden vragen tijdens een sollicitatiegesprek.

Heb je personeel in dienst?

Dat is goed nieuws, want daarmee bouw je aan de continuïteit van je bedrijf. Met dit pakket aan personeels­­verzekeringen dek je de risico’s af en zorg je goed voor je personeel.

Zo beperk je risico's

3. Discriminatie naar ras

Bij sollicitaties hebben mensen van niet-westerse afkomst minder kans om te worden uitgenodigd voor een gesprek.

Een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau naar discriminatie op de Haagse arbeidsmarkt heeft aangetoond dat autochtone Nederlanders 1,5 tot 1,8 keer meer kans hebben op een sollicitatiegesprek dan Nederlanders van Hindoestaanse en Marokkaanse afkomst.

Op de werkvloer hebben werknemers met een niet-westerse achtergrond geregeld te maken met discriminatie in de vorm van pesterijen, opmerkingen en flauwe grappen.

4. Discriminatie naar sekse

Mannen en vrouwen moeten op het werk kunnen rekenen op een gelijke behandeling, ook wat betreft beloning.

Maar volgens een rapport (pdf) van de Europese Commissie is het nog steeds zo dat het bruto-uurloon van vrouwen in Nederland gemiddeld zo’n 17 procent lager ligt dan dat van mannen die hetzelfde of gelijkwaardig werk doen.

5. Discriminatie naar leeftijd

Sommige werkgevers geven bij sollicitatieprocedures de voorkeur aan jongere werknemers in plaats van ouder personeel. Bijvoorbeeld vanwege de lagere arbeidskosten, of omdat ze denken dat jongeren het werk beter aankunnen.

In het algemeen geldt dat onderscheid naar leeftijd bij werving niet is toegestaan, tenzij de werkgever een goede reden heeft. 

Meer vormen van discriminatie op het werk

Andere voorbeelden van discriminatie op de werkvloer zijn:

• discriminatie vanwege iemands godsdienst (bijvoorbeeld een hoofddoekjesverbod),
• politieke of levensovertuiging,
• handicap of ziekte,
• burgerlijke staat,
• nationaliteit,
• arbeidsduur of arbeidscontract (bijvoorbeeld ongelijke behandeling van tijdelijke en vaste werknemers).

WBGLA

De wettelijke grondslag voor gelijke behandeling op grond van leeftijd is te vinden in de artikelen 3 en 7 van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de arbeid.

Discriminatie en wetgeving

Het verbod op discriminatie is vastgelegd in artikel 1 van de Grondwet: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’

Algemene Wet Gelijke Behandeling

Dit zogenoemde ‘gelijkheidsbeginsel’ is verder uitgewerkt in enkele specifieke wetten. De belangrijkste daarvan is de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB). Daarvan afgeleid zijn:

• Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen (WGB)
• Wet gelijke behandeling op grond van handicap en chronische ziekte (WGBH/CZ)
• Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd (WGBL)
• Wet onderscheid arbeidsduur
• Wet onderscheid bepaalde en onbepaalde tijd

Het verbod op discriminatie van mannen en vrouwen op het werk is ook te vinden in de artikelen 7:646 t/m 7:649 van het Burgerlijk Wetboek. De strafbaarstelling van discriminatie is opgenomen in het Wetboek van Strafrecht.

Gevolgen van discriminatie op de werkvloer

Als ondernemer moet je alert zijn op signalen van discriminatie op de werkvloer. Het kan namelijk heel vervelende gevolgen hebben als er in je bedrijf gediscrimineerd wordt, in welke vorm dan ook. Discriminatie kan de werksfeer zodanig verzieken dat deze onwerkbaar wordt.

College voor de Rechten van de Mens

Daarnaast liggen juridische problemen op de loer. Als een van je werknemers zich om wat voor reden dan ook gediscrimineerd voelt, dan kan hij naar de rechter stappen. Maar hij kan ook eerst een klacht indienen bij het College voor de Rechten van de Mens. Het College stelt dan kosteloos een onderzoek in.

Als blijkt dat er inderdaad sprake is van discriminatie, dan staat de werknemer sterk in een eventuele rechtszaak. Rechters volgen meestal het oordeel van het College.

Daarnaast heb je als werkgever te maken met strengere overheidsregels. Zo staat discriminatie sinds 2008 in de Arbowet vermeld als een vorm van ‘psychosociale arbeidsbelasting’ die stress tot gevolg kan hebben.

Op basis daarvan ben je verplicht om een analyse te maken van de risico’s van discriminatie op de werkvloer. Als het nodig is, dan moet je ook een preventieplan opstellen. De Arbeidsinspectie kan hierop controleren en bij niet-naleving een boete opleggen.

Discriminatie op jouw werkvloer voorkomen, 6 tips

Zorg ervoor dat discriminatie in je bedrijf geen kans krijgt. Hoe doe je dat? Zes tips voor ondernemers:

1. Signaleren

   Het begint met een open oor en oog voor signalen van beginnende discriminatie, zoals geroddel, pesterijen of ‘geintjes’. Laat je personeel weten dat je hierop let en dat ze bij je terechtkunnen als zich problemen voordoen.

2. Vertrouwenspersoon aanstellen

   Je kunt een interne of externe vertrouwenspersoon inzetten. Hiermee zorg je voor een duidelijk aanspreekpunt in geval van discriminatie. Het aanstellen van een vertrouwenspersoon is ook een mogelijkheid om invulling te geven aan de verplichtingen in de wet. Werkgevers, klein of groot, zijn vanuit de Arbowet wettelijk verplicht een veilige werkomgeving te bieden aan werknemers.

3. Goede voorbeeld geven

   Geef zelf het goede voorbeeld: lach niet om ‘grappig’ bedoelde uitspraken over vrouwen of allochtone werknemers, maar grijp dit aan om het gesprek erover op gang te brengen.

4. Gedragscode maken

   Leg in een gedragscode vast welke regels er gelden in je bedrijf op het gebied van discriminatie. Verspreid de code onder je personeel, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. Controleer periodiek op naleving van de code, bijvoorbeeld tijdens functioneringsgesprekken of in een tevredenheidsonderzoek.

5. Klachten serieus nemen

   Neem klachten van medewerkers over discriminatie altijd serieus en spreek de vermeende dader aan op zijn gedrag. In ernstige gevallen kan het nodig zijn om het slachtoffer te adviseren aangifte te doen. Ondersteun hem daar dan bij. Is er een klacht tegen jou als werkgever? Probeer dan een arbeidsconflict te voorkomen en schakel eventueel een mediator in om tot een oplossing te komen.

6. Opletten bij werving

   In je werving en selectie mag je geen onderscheid maken op grond van geslacht, leeftijd, geloof, ras, seksuele gerichtheid of nationaliteit. Onder bepaalde voorwaarden zijn uitzonderingen toegestaan. Zorg dat je goed op de hoogte bent van de regels voor personeels­advertenties en sollicitatieprocedures. Zo voorkom je dat je onbedoeld discrimineert.

Voorkom een lelijke uitglijder. Vermijd deze 6 verboden vragen tijdens het sollicitatiegesprek.

Test: Klaar voor (meer) personeel?

Test jezelf en je bedrijf. Beantwoord tien vragen met ja of nee en zie direct of je klaar bent voor (meer) personeel. 

Doe de test

Vragen over discriminatie op de werkvloer

• Wat is discriminatie op de werkvloer?

  Discriminatie betekent onderscheid maken. In wettelijk en maatschappelijk opzicht heeft het woord een negatieve lading, namelijk ‘het onterecht verschil maken in de behandeling van mensen of groepen. In dit geval dan op de werkvloer: je maakt onderscheid tussen personeel en onterecht verschil in de behandeling van werknemers. In meerdere wetten in het arbeidsrecht wordt dit verboden.

• Hoe voorkom je discriminatie op het werk?

  Het is voor een werkgever belangrijk om alert te zijn op (voor)oordelen binnen je onderneming en mogelijke discriminatie. Daarmee volg je als werkgever direct de verplichtingen van de Arbowet. In deze wet staat dat je een goed beleid moet voeren in het kader van psychosociale arbeidsbelasting, denk aan pesten op het werk, (seksuele) intimidatie, agressie en geweld, stalking en belaging. Discriminatie op de werkvloer gaat veel verder dan velen denken. Het kan op veel aspecten betrekking hebben.

• Mag je een sollicitant afwijzen op zijn leeftijd?

  Nee, een kandidaat afwijzen op basis van zijn leeftijd is arbeidsdiscirminatie. Het is volgens de Nederlandse wet verboden om een sollicitant af te wijzen omdat deze te oud of te jong is. Ieder jaar zijn er verschillende rechtszaken omdat een sollicitant te horen heeft gekregen dat hij of zij ‘te oud’ zou zijn voor een bepaalde functie.