Wanneer spreken we over arbeidsvoorwaarden?

Als we aan arbeidsvoorwaarden denken, dan denken we vaak als eerste aan loon. Loon is een primaire arbeidsvoorwaarde, net als de arbeidsduur, de werktijden en de vakantiedagen.

Daarnaast zijn er nog aanvullende arbeidsvoorwaarden, de secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals reiskostenvergoedingen, verlofdagen, een (deels) betaalde opleiding of een auto van de zaak.

Richtlijnen voor arbeidsvoorwaarden

Het is niet altijd even duidelijk of een bepaalde vergoeding of verstrekking ook echt een arbeidsvoorwaarde is waar de werknemer recht op heeft.

De Hoge Raad heeft op 22 juni 2018 in het arrest FNV/Pontmeijer een zestal gezichtspunten benoemd die van belang kunnen zijn om te beoordelen of er sprake is van een arbeidsvoorwaarde:

1. De inhoud van de gedragslijn (vermeende afspraak / voorwaarde).
2. Het type arbeids­overeenkomst en de positie die de werkgever en de werknemer tegenover elkaar innemen.
3. De lengte van de periode waarin de werkgever de gedragslijn heeft gevolgd.
4. Wat de werkgever en de werknemer in verband met deze gedragslijn tegenover elkaar hebben verklaard of juist niet hebben verklaard.
5. De voor- en nadelen die voor de werkgever en de werknemer uit de gedragslijn voortvloeien.
6. Het aantal werknemers (en type werknemers) waarvoor de gedragslijn geldig is/was.

Gebruik leaseauto, tankpas en telefoon

Inmiddels is de lagere rechtspraak dankbaar aan de slag gegaan met deze gezichtspunten. In een aantal zaken zijn de gezichtspunten ook al toegepast.

Zo oordeelde de kantonrechter Utrecht dat zaken als een leaseauto, tankpas en telefoon als arbeidsvoorwaarden worden gezien. Het ging hier om een accountmanager die al vanaf 2002 in dienst was en altijd de beschikking had over deze middelen. Toen de betrokken werknemer ziek werd, vroeg zijn werkgever hem de middelen in te leveren.

De werkgever verwees hierbij naar artikel 7 van de cao beroepsgoederenvervoer waarin staat dat de werknemer in bruikleen afgestane zaken moet teruggeven als de werkgever daar om vraagt. De werkgever was ook van oordeel dat de kosten voor een vervangende auto en de telefoonkosten voor rekening van de werknemer moesten komen.

Arbeidsvoorwaarden wijzigen?

De kantonrechter paste vervolgens de bovengenoemde gezichtspunten uit het arrest FNV/Pontmeijer toe. De werknemer werd in het gelijk gesteld.

Dit was misschien anders geweest als de werkgever bepaalde voorwaarden had verbonden aan het gebruik van de leaseauto, tankpas en telefoon of schriftelijk had aangegeven dat ze alleen in bruikleen waren.

De werkgever had geen eenzijdig wijzigingsbeding opgenomen in de arbeids­overeenkomst. Als er geen eenzijding wijzigingsbeding is mag je de arbeidsvoorwaarden alleen wijzigen als er echt een dringende reden voor is. Die was er in dit geval niet volgens de rechter. En dus mocht de werknemer ook tijdens zijn ziekte profiteren van de genoemde arbeidsvoorwaarden.

Nevenwerkzaamheden doen

De kantonrechter Rotterdam werd in 2018 gevraagd te oordelen over een andere arbeidsvoorwaarde: toestemming tot nevenactiviteiten.

Het ging om werknemers van het Havenbedrijf Rotterdam N.V.. Zij voerden al jaren nevenwerkzaamheden uit voor de Watertaxi. Sinds 2008 hadden ze daar ook toestemming voor gekregen. Maar het Havenbedrijf had nu besloten om het beleid aan te scherpen en nevenactiviteiten te verbieden.

Aanleiding

Aanleiding was de intensievere handhaving van de Divisie Havenmeester Rotterdam (DHMR) met betrekking tot het personenvervoer over het water. Hierdoor werd ook de Watertaxi scherper in de gaten gehouden.

Daarmee nam het risico op (de schijn van) belangenverstrengeling en botsing van belangen sterk toe. Daarnaast nam het personenvervoer over water de afgelopen tijd sterk toe en zal het naar verwachting nog verder toenemen, onder meer doordat de Gemeente Rotterdam het gebruik van de Watertaxi subsidieert.

Oordeel: duidelijke arbeidsvoorwaarde

De kantonrechter oordeelde ook hier aan de hand van de FNV/Pontmeijer-gezichtspunten. In dit geval werd de toestemming voor het verrichten van nevenwerkzaamheden gezien als een duidelijke arbeidsvoorwaarde.

Wat ook meespeelde in deze zaak was het feit dat enkele schippers flink wat inkomsten haalden uit de nevenwerkzaamheden bij de Watertaxi. Daarnaast hadden veel schippers er emotioneel belang bij: varen (ook bij de Watertaxi) is hun 'ziel en zaligheid'.

Wijziging oude arbeidsvoorwaarde?

Toch mag het Havenbedrijf de genoemde arbeidsvoorwaarde nu wel wijzigen. Voorwaarde is dat de omstandigheden het noodzakelijk maken. Uit redelijkheid en billijkheid moet de werkgever wel een overgangsperiode hanteren. De genoemde nevenwerkzaamheden werden al lange tijd verricht (soms wel 25 jaar). Daarom stelde de kantonrechter een overgangsperiode van één jaar vast als redelijk.

Tip

Zorg dat je als werkgever goed bekend bent met de arbeidsvoorwaarden die je aan werknemers biedt. Leg goed vast in welke situaties ze er wel en niet gebruik van kunnen maken. Laat je contracten altijd controleren door een jurist.